„Niech stracimy wszystko... byle była Polska…” - ziemiaństwo i arystokracja wobec odzyskania przez Polskę niepodległości

"Na jej przedstawicieli patrzono trochę jako na relikt przeszłości. Zatem chęć udowodnienia własnej przydatności pośród arystokratów wynikała nie wyłącznie z patriotyzmu polskiego, ale i z realizmu, tj. obawy zniknięcia w nowej rzeczywistości" - piszą autorzy wstępu do wydanej przez IPN publikacji „Arystokracja i ziemiaństwo wobec odzyskania niepodległości i budowy zrębów II Rzeczypospolitej (do 1921 r.)". Jak ci, którzy stanowili niewątpliwie elitę społeczną, gospodarczą i polityczną narodu włączali się w działania na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości i w jej utrwalanie o tym w programie Radia Kraków i IPN „Posłuchaj historii” mówićli historycy, dwaj z trzech (trzecim jest Marcin Bukała) redaktorów tomu: dr hab. Mariusz Krzysztofiński z Oddziałowego Biuro Badań Historycznych IPN w Rzeszowie oraz prof. Tomasz Pudłocki z Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Program prowadziła Jolanta Drużyńska.

Członkowie Rady Regencyjnej: książę Zdzisław Lubomirski, arcybiskup Aleksander Kakowski i hrabia Józef Ostrowski udają się na Zamek po złożeniu przysięgi w katedrze, obok (czwarty w szeregu) ks. prałat Zygmunt Chełmicki, sekretarz Rady, 27 października 1917 r. /wikipedia

J.Drużyńska rozmawia z M. Krzysztofińskim i T. Pudłockim

„Klęska militarna mocarstw zaborczych w wyniku Wielkiej Wojny 1914––1918, a w przypadku Rosji także upadek caratu i objęcie w tym kraju władzy przez bolszewików okazały się jednym z decydujących czynników umożliwiających odrodzenie niepodległego państwa polskiego. Walka o jego podmiotowość, granicę i zmagania o kształt ustrojowy trwały aż do 1921 r. Co więcej, dopiero 15 marca 1923 r., po podjęciu odpowiedniej uchwały przez Radę Ambasadorów w Paryżu pod przewodnictwem premiera Francji Raymonda Poincarégo, podpisano dodatkowy protokół do traktatu wersalskiego zatwierdzający ostatecznie wschodnią granicę II Rzeczypospolitej i uznający tym samym przynależność do niej Galicji Wschodniej i Wileńszczyzny.

[…]

Ziemianie i arystokraci stanowili elitę społeczną, gospodarczą i polityczną narodu, nawet jeśli ich znaczenie stosunkowo słabło w wyniku zmian społeczno-gospodarczych, które dotykały świat w kolejnych dziesięcioleciach XIX w. Posiadane przez nich zaplecze ekonomiczne, międzynarodowe kontakty oraz tradycje kreowania i kształtowania życia publicznego zarówno w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jak i w państwach zaborczych miały bardzo duże znaczenie. Angażowali się oni w działalność niepodległościową, ponosząc niekiedy ogromne tego koszty. Sam dwór ziemiański podczas rozbiorów był symbolem polskości. Nie można zapominać, że warstwy wyższe korzystały z systemu wypracowanego przez trzy ościenne mocarstwa i stanowiły podporę tronów Habsburgów, Romanowów i Hohenzollernów, stąd niekiedy w tych samych rodzinach dało się przed 1918 r. zaobserwować zupełnie odmienne postawy: lojalność, a nawet oddanie zaborczym władzom, postawa irredentystyczna czy skupienie się na własnych sprawach i bierne oczekiwanie na rozwój dalszych wypadków. Tzw. „czarno-żółtych” Polaków (by posłużyć się terminem z zaboru austriackiego) nie brakowało i dla wielu z nich wierność domom panującym nie kłóciła się z polskim patriotyzmem. W badaniach nad świadomością Polaków (w tym warstw wyższych) trudno o jednoznaczne stwierdzenia, bo – jak już udowodniono w literaturze – formuł patriotyzmu było więcej i wcale nie musiały się one wykluczać. W wyniku odzyskania przez Polskę niepodległości zostały one jednak skonfrontowane i zmuszały wielu do bardziej jednoznacznych postaw. Dyskusje o roli i potrzebie funkcjonowania w nowoczesnych społeczeństwach warstw wyższych były niezmiernie interesujące po 1918 r. nie tylko w Polsce, ale i w całej Europie Środkowo-Wschodniej. Nie można ukrywać, że na jej przedstawicieli patrzono trochę jako na relikt przeszłości. Zatem chęć udowodnienia własnej przydatności pośród arystokratów wynikała nie wyłącz nie z patriotyzmu polskiego, ale i z realizmu, tj. obawy zniknięcia w nowej rzeczywistości. A przecież potrzeba służenia państwu polskiemu była powszechna i nierzadko autentyczna tak wśród warstw średnich, jak i wyższych. W obliczu modernizacji coraz szerszych form życia starano się pokazać, że arystokracja wciąż ma sporo do zaoferowania Polsce, Europie, światu, nawet jeśli automatycznie kojarzyła się ze starym, przed wersalskim porządkiem. Koneksje, znajomości, wykształcenie czy też obycie na salonach europejskich były na wagę złota wobec braku kadr w okresie powstawania państwa polskiego. Ponadto poza skrajnymi przykładami rewolucji bolszewickich (np. na Węgrzech) ostatnie badania udowadniają, że form kontynuacji starego porządku było w nowych realiach o wiele więcej niż podkreślano to w dotychczasowej literaturze. Cezura roku 1918 jest zatem może nie tyle podważana, co łagodzona, a czas międzywojenny ukazywany jako przejściowy między dwoma światowymi wojnami, nie zaś jako zerwanie starego i ustanowienie zupełnie innego porządku. Idąc tym tropem, nie ma się zatem co dziwić, że ziemiaństwo i arystokracja szybko adaptowali się do nowych warunków w państwach narodowych, które nowe były niekiedy tylko pobieżnie i oficjalnie.

[..]

Reklama polskiej pożyczki państwowej w „Tygodniku Rolniczym” z lat 1918–1919. Związek Ziemian w Krakowie przyjął w lipcu 1921 r. uchwałę, w której za propaństwowe i patriotyczne uznano działania o charakterze gospodarczym, jak sprzedaż zboża konsumentom bezpośrednio przez organizacje rolnicze lub ziemiańskie z wykluczeniem pośredników

W okresie PRL zasługi arystokracji i ziemian dla niepodległości pozostawały zasadniczo przemilczane i skazane na zapomnienie. Po transformacji ustrojowej w Polsce w 1989 r. sytuacja ta uległa zmianie, gdyż w historiografii polskiej – jak pisze Agnieszka Łuczak – pejoratywny obraz ziemiaństwa zaczął ustępować pozytywnemu, a czasami nawet apologetycznemu. Nie znaczy to jednak, że w niektórych kręgach społecznych echa narracji z okresu Polski Ludowej/PRL, akcentujące antagonizmy natury ekonomicznej na linii dwór – wieś, nie znajdowały odbiorców. W okresie komunizmu w sposób istotny ciążyło na arystokracji i ziemianach – określanych słowem „obszarnicy” – odium „wrogów ludu” zgodne z pryncypiami „walki klas” i „dyktatury proletariatu”. Trudno jednak – zgodnie z nowszym spojrzeniem – nie próbować pokazać złożoności funkcjonowania warstw wyższych w powojennych realiach i postarać się odpowiedzieć na pytanie, na ile etos polskiego patrioty był realizowany przez większość zarówno w czasie wojny, jak i pokoju, a na ile był tylko sloganem wobec uroków kosmopolitycznego życia salonowego.

[..]

Trzeba pamiętać, że współczesnym sobie przedstawiciele warstw wyższych jawili się rozmaicie i nie każdy z ziemian potrafił sprostać wyzwaniom trudnych czasów w nowych, powojennych realiach

Marcin Bukała, Mariusz Krzysztofiński, Tomasz Pudłocki, „Ziemianie i arystokraci w nowym, powojennym świecie ( fragment) w : „Arystokracja i ziemiaństwo wobec odzyskania niepodległości i budowy zrębów II Rzeczypospolitej (do 1921 r.) ” Rzeszów– Warszawa 2024

Wezwanie Zjednoczenia Ziemian w Krakowie drukowane w 1920 r. ma łamach „Czasu”, 14 VII 1920

Niech podsumowaniem rozważań nad stosunkiem ziemiaństwa do sprawy odzyskania i utrzymania niepodległości - pisał w tekście zwartym w publikacji „Udział ziemiaństwa w wojnie polsko-bolszewickiej 1919‒1921” Marcin K. Schirmer - będą słowa Witolda Wańkowicza z majątku Kałużyce na Mińszczyźnie, wypowiedziane w 1938 r. na weselu jego córki Hanny z Krzysztofem Chłapowskim-Morawskim: „Kiedy dwadzieścia lat temu świat walił się w gruzy i zaświtała możliwość niepodległości Polski, powiedzieliśmy sobie z Mariettą: niech stracimy wszystko, niech zginą nasze odwieczne siedziby, do których tak byliśmy przywiązani, byle była Polska. I Bóg nas wysłuchał.”

Autor:

Jolanta Drużyńska

Komentarze (0)

Brak komentarzy

Kultura

Sport

Muzyka

Audycje

Podcasty

Kontakt

Ramówka

Studia nagraniowe

„Niech stracimy wszystko... byle była Polska…” - ziemiaństwo i arystokracja wobec odzyskania przez Polskę niepodległości

Komentarze (0)

Dodaj komentarz

Najnowsze

24. Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej im. Wacława Geigera – Zakopane 2025

Kraków: W zalewie Bagry utonął mężczyzna

Uwaga kierowcy! Ważne zmiany w centrum Tarnowa

Przybywa rodziców, którzy unikają szczepienia dzieci. W Tarnowie posypały się wnioski o kary

Pochmurna środa w Małopolsce, okresami będzie padał deszcz

W tym roku stawiamy na energię. Gadafest 2025

W łazience na fortepianie – Katarzyna Sosenko o życiu w domu pełnym staroci

Samochód staranował ogródki kawiarniane w centrum Krakowa

Patostreaming – igrzyska XXI wieku

Czym różnią się świadczenia urlopowe od wczasów pod gruszą?

400 lat klasztoru Franciszkanów w Wieliczce. Nowa wystawa na Zamku Żupnym

Jakie mamy powody do dumy narodowej?

„Niech stracimy wszystko... byle była Polska…” - ziemiaństwo i arystokracja wobec odzyskania przez Polskę niepodległości

Komentarze (0)

Dodaj komentarz

Najnowsze

24. Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej im. Wacława Geigera – Zakopane 2025

Kraków: W zalewie Bagry utonął mężczyzna

Uwaga kierowcy! Ważne zmiany w centrum Tarnowa

Przybywa rodziców, którzy unikają szczepienia dzieci. W Tarnowie posypały się wnioski o kary

Pochmurna środa w Małopolsce, okresami będzie padał deszcz

W tym roku stawiamy na energię. Gadafest 2025

W łazience na fortepianie – Katarzyna Sosenko o życiu w domu pełnym staroci

Samochód staranował ogródki kawiarniane w centrum Krakowa

Patostreaming – igrzyska XXI wieku

Czym różnią się świadczenia urlopowe od wczasów pod gruszą?

400 lat klasztoru Franciszkanów w Wieliczce. Nowa wystawa na Zamku Żupnym

Jakie mamy powody do dumy narodowej?

Kontakt

12 630 61 01

Wyślij wiadomość

Wyślij opinię

Patostreaming – igrzyska XXI wieku