„Dziękuję za wykład, nie prosiłam”. Mansplaining – uprzejma twarz dominacji

Na pozór drobne komentarze, pytania wypowiedziane „z troską”, nieproszona rada przy stole, ocena wyglądu w przelocie – to codzienne sytuacje, które często ignorujemy. A jednak to właśnie w nich ujawniają się głęboko zakorzenione mechanizmy przemocy symbolicznej. Mansplaining, gaslighting, relacje skrzyżowane – to nie tylko modne terminy z języka psychologii i socjolingwistyki, lecz realne narzędzia dominacji, których używamy – świadomie lub nie – w relacjach zawodowych, rodzinnych i partnerskich. W rozmowie Sylwii Paszkowskiej z językoznawczynią dr Małgorzatą Majewskią i psychologiem Stanisławem Bobulą pada wiele przykładów, które pokazują, jak język buduje i utrwala nierówność. Dlaczego pytamy o zdanie osoby, której opinia może nas zranić? Dlaczego wyręczamy dorosłych mężczyzn w obowiązkach, a dzieciom nie pozwalamy zdecydować, czy jest im zimno? I co wspólnego ma wszystko to z brakiem zaufania – do siebie i do innych?

Zdjęcie ilustracyjne, źródło: Pexels

Czym jest mansplaining?

Dr Majewska określiła mansplaining jako specyficzną formę przemocy werbalnej, w której jedna strona – stereotypowo mężczyzna – podważa wiarygodność i ogląd świata drugiej osoby – zazwyczaj kobiety. Przykładowe komunikaty tego typu to: „normalny człowiek tak nie myśli”, „coś z tobą nie tak”. Efektem jest unieważnienie emocji i perspektywy kobiety oraz zasianie w niej wątpliwości co do jej racji i poczucia rzeczywistości.

Psycholog Stanisław Bobula podkreślił, że mansplaining to protekcjonalne, patronizujące traktowanie rozmówczyni – jakby była dzieckiem, któremu trzeba wszystko wyjaśnić:

Mansplaining jest jednym z tych narzędzi, które – już na poziomie ogólnospołecznym – pełnią funkcję przemocową. To także sposób na wygranie dyskusji za wszelką cenę, przy użyciu każdego możliwego środka – mówi Stanisław Bobula.

Mansplaining nie ogranicza się jednak tylko do sfery prywatnej – jest powszechny również na poziomie społecznym: mężczyźni często zabierają głos w sprawach dotyczących kobiet, pouczając je, co powinny robić, myśleć, czuć. Dr Majewska przywołała przykład debat o prawach kobiet prowadzonych wyłącznie przez mężczyzn. Cytat ze skandalicznej wypowiedzi jednego z komentatorów prawicowych z czasów strajków kobiet został przywołany jako rażący przykład mizoginicznego mansplainingu, który dehumanizuje i uprzedmiotawia kobiety.

(Dalsza część artykułu i podcast pod zdjęciem)

Staniwsław Bobula i dr Małgorzata Majewska w studiu Radia Kraków, fot. Sylwia Paszkowska

Skrzyżowane transakcje i ich konsekwencje

Dr Małgorzata Majewska sięga po definicję z obszaru psychologii, by opisać mechanizm uwewnętrznionej zależności – dziecko, w sytuacji idealnej, powinno być „odzwierciedlane”, czyli jego emocje i potrzeby mają być zauważane i nazwane przez opiekunów. Jednak zamiast tego bardzo często dziecko samo musi nauczyć się „odzwierciedlać” dorosłych – zgadywać czego oczekują i co sprawia im przyjemność. To wczesne doświadczenie prowadzi do sytuacji, w której jednostka, szczególnie kobieta, uczy się wyprzedzać potrzeby innych kosztem własnych emocji.

Psycholog Stanisław Bobula proponuje rozróżnienie na dwa poziomy, na jakich można analizować komunikację i wychowanie: relację rodzic–dziecko oraz kulturowe schematy komunikacyjne. W rodzinie – jak zauważa – to często ojciec pełni funkcję przewodnika po świecie. Robi to poprzez tłumaczenie, narrację, opowiadanie.

Model zaczerpnięty z analizy transakcyjnej zakłada, że każda osoba funkcjonuje na trzech poziomach – dziecka, dorosłego i rodzica. Komunikacja najbardziej dojrzała zachodzi między dwoma dorosłymi, ale w praktyce często mamy do czynienia z relacjami skrzyżowanymi – np. kobieta pyta partnera o opinię, wchodząc w rolę dziecka szukającego aprobaty, a mężczyzna przyjmuje pozycję surowego rodzica.

Relacje skrzyżowane zazwyczaj nie są dla nas dobre. Jeśli nie mamy świadomości, z jakiego poziomu się komunikujemy, bardzo łatwo wpaść w stereotypową rolę rodzica albo dziecka. Zdarza się również odwrotnie – znam wiele sytuacji, w których to kobiety traktują mężczyzn, partnerów czy mężów jak dzieci: trzeba im ugotować, bo ‘nie mają rąk’, wszystko wytłumaczyć, bo ‘nie wiedzą’, a z własnym dzieckiem sobie nie poradzą. To są dokładnie te same mechanizmy. Bardzo często mężczyźni w domach wchodzą w rolę dzieci, a kobiety – w rolę zarządzających rodziców – mówi Stanisław Bobula.

Stanisław Bobula zwraca uwagę na to, że pojęcie mansplainingu w relacjach codziennych może być nieco mylące. O ile na poziomie systemowym czy instytucjonalnym odzwierciedla patriarchalny porządek, o tyle w codzienności – często ukrywa brak szacunku i kulturowe przyzwolenie na przemoc. I ta przemoc nie zawsze ma płeć – może ją stosować każdy wobec każdego. Problemem nie są same słowa, lecz sposób ich użycia i intencje, jakie za nimi stoją.

(Cała rozmowa do posłuchania)

Autor:

Sylwia Paszkowska

Komentarze (1)

Ppp

2025-07-22

A jeśli ta "pouczana" strona faktycznie plecie głupoty lub głupio się zachowuje? Oczywiście, zdarzają się ludzie, którym wszystko przeszkadza i wszystkiego się czepiają, ale generalnie wystarczy zachowywać się sensownie, by opisanych problemów nie mieć. Pozdrawiam.

Kultura

Sport

Muzyka

Audycje

Podcasty

Kontakt

Ramówka

Studia nagraniowe

„Dziękuję za wykład, nie prosiłam”. Mansplaining – uprzejma twarz dominacji

Czym jest mansplaining?

Skrzyżowane transakcje i ich konsekwencje

Komentarze (1)

Dodaj komentarz

Najnowsze

Jest jej mało i w dodatku bywa skażona. Powiat limanowski ma duży kłopot z wodą

"Małopolska na dwóch kółkach" jedzie do stolicy rydzów. Wysowa-Zdroju, przybywamy!

Potrącenie pieszego na ul. Bora-Komorowskiego. Są utrudnienia w ruchu

Opiekun jedzie na wakacje, pies do azylu. Tarnowskie schronisko nie ma już miejsca dla zwierzaków

Sinfonietta Cracovia ma nowego dyrektora. Zespół poprowadzi Rafał Kokot

Gwałtowna burza nad Tarnowem. Mnóstwo interwencji strażaków

Zderzenie dwóch osobówek w Brodach, droga zablokowana

Święto Dzieci Gór Dzień Mołdawsko-Krakowski

Pani Renata wygrała rower w naszej akcji "Małopolska na dwóch kółkach". Gratulujemy!

Polska nie nadąża z mieszkaniami dla obywateli. Ekspert: "Problem nie zniknie w tej dekadzie"

3 etapy 82. Tour de Pologne UCI WorldTour w województwie dolnośląskim

Kraków Grzegorza Bednarczyka - odc. 11. - szpitale dla trędowatych

„Dziękuję za wykład, nie prosiłam”. Mansplaining – uprzejma twarz dominacji

Czym jest mansplaining?

Skrzyżowane transakcje i ich konsekwencje

Komentarze (1)

Dodaj komentarz

Najnowsze

Jest jej mało i w dodatku bywa skażona. Powiat limanowski ma duży kłopot z wodą

"Małopolska na dwóch kółkach" jedzie do stolicy rydzów. Wysowa-Zdroju, przybywamy!

Potrącenie pieszego na ul. Bora-Komorowskiego. Są utrudnienia w ruchu

Opiekun jedzie na wakacje, pies do azylu. Tarnowskie schronisko nie ma już miejsca dla zwierzaków

Sinfonietta Cracovia ma nowego dyrektora. Zespół poprowadzi Rafał Kokot

Gwałtowna burza nad Tarnowem. Mnóstwo interwencji strażaków

Zderzenie dwóch osobówek w Brodach, droga zablokowana

Święto Dzieci Gór Dzień Mołdawsko-Krakowski

Pani Renata wygrała rower w naszej akcji "Małopolska na dwóch kółkach". Gratulujemy!

Polska nie nadąża z mieszkaniami dla obywateli. Ekspert: "Problem nie zniknie w tej dekadzie"

3 etapy 82. Tour de Pologne UCI WorldTour w województwie dolnośląskim

Kraków Grzegorza Bednarczyka - odc. 11. - szpitale dla trędowatych

Kontakt

12 630 61 01

Wyślij wiadomość

Wyślij opinię