Badacze z UJ zbadali polski patriotyzm. Od gloryfikacji do krytyki

Jacek Bańka
O tym się mówi
Środa, 2025.05.28

Konwencjonalny, gloryfikujący, konstruktywny - to trzy typy polskiego patriotyzmu. Co je łączy, a co dzieli? Czy w tak spolaryzowanej Polsce nasze patriotyzmy gdzieś się spotykają? Opowiadała o tym Maryna Kołeczek z Instytutu Psychologii UJ, która współprowadziła badania polskiego patriotyzmu.

Zdjęcie ilustracyjne/ Fot. Pexels.

Patriotyzm można rozumieć na wiele sposobów.

Naukowcy z Instytutu Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego wyróżnili trzy główne typy: konwencjonalny, gloryfikujący i konstruktywny. Co je różni i jakie wartości moralne stoją za tymi postawami?

Patriotyzm wiąże się z pięcioma fundamentami moralnymi:

krzywdą, sprawiedliwością, lojalnością, szacunkiem do autorytetów oraz czystością, które różnią się stopniem uniwersalności.

Krzywda i sprawiedliwość są wartościami indywidualistycznymi, skoncentrowanymi na dobru jednostki.

Pozostałe wartości (lojalność, szacunek do autorytetów i czystość) mają charakter kolektywistyczny, ukierunkowany na dobro grupy.

Patrioci gloryfikujący preferują wartości kolektywistyczne i postrzegają krytykę państwa jako niepatriotyczną.

Patrioci konstruktywni cenią indywidualistyczne wartości, dążąc do reform społecznych. Patrioci konwencjonalni reprezentują pośrednią postawę, skupiając się na potrzebach najbardziej potrzebujących.

Choć podział na patriotyzm gloryfikujący i konstruktywny częściowo pokrywa się z podziałem na konserwatystów i liberałów, jest to uproszczenie.

Postawy patriotyczne są znacznie bardziej złożone. Wszystkie typy patriotów łączy troska o dobro wspólne, choć różnią się metodami jego realizacji.

Posłuchaj rozmowy Jacka Bańki z Maryną Kołeczek

Patriotyzm – jedno pojęcie, wiele znaczeń

W debacie publicznej, szczególnie przed wyborami, często słyszymy ostre oskarżenia: zarzuty zdrady lub ksenofobii. Skąd takie różnice? Według Maryny Kołeczek z Instytutu Psychologii UJ, wynika to z różnych wartości moralnych, które przyjmujemy za istotne.

Ksenofobia czy zdrada, są mocno negatywnie nacechowane, co sugeruje, że osoba, która ich używa, uznaje to zachowanie, które opisuje, jako negatywne, czy jako moralnie złe. A to znowu wynika prawdopodobnie z różnych zasad moralnych, które wyznajemy

- tłumaczy Maryna Kołeczek.

Badania przeprowadzone na grupie ponad tysiąca osób wykazały, że patriotyzm można podzielić na trzy typy. Patriotyzm konwencjonalny jest rozumiany jako tradycyjna miłość i przywiązanie do ojczyzny. Patriotyzm gloryfikujący charakteryzuje się bezwarunkowym i bezkrytycznym wsparciem państwa oraz często negatywnym nastawieniem do obcych grup. Natomiast patriotyzm konstruktywny opiera się na miłości do kraju wyrażanej poprzez konstruktywną krytykę, zauważanie problemów i dążenie do ich rozwiązywania.

Osoby, które charakteryzują się gloryfikującym patriotyzmem pewnie uznałyby, że otwarte krytykowanie swojego państwa jest niepatriotyczne. I tym głównie różnią się od trzeciej grupy, czyli od konstruktywnych patriotów. Konstruktywni patrioci swoją miłość do państwa, narodu wyrażają właśnie przez konstruktywną krytykę. Przez wspieranie pozytywnych zmian, zauważanie problemów w swoim kraju i przez próbę naprawienia ich

- mówi gościni Radia Kraków.

Wartości moralne a patriotyzm

Psychologowie wyróżniają pięć fundamentów moralnych, które wpływają na rozumienie patriotyzmu. Krzywda jest zasadą uniwersalną, która mówi o niekrzywdzeniu niewinnych osób. Sprawiedliwość, także uniwersalna, zakłada równe traktowanie wszystkich ludzi. Lojalność oznacza preferowanie interesu własnej grupy ponad inne. Szacunek do autorytetów obejmuje przestrzeganie zasad i norm ustanowionych przez państwo lub inne autorytety. Czystość to zasada dotycząca fizycznej i duchowej czystości, najmniej uniwersalna, często związana z kwestiami religijnymi.

Lojalność mówi o tym, że powinniśmy traktować swoją grupę lepiej niż inne, że powinniśmy przede wszystkim dbać o interes swoich - rodziny, czy naszego narodu. Szacunek do autorytetów mówi o tym, że powinniśmy szanować autorytety, ale także przestrzegać pewnych zasad, norm społecznych. Jeśli państwo ustala jakieś prawo, to powinniśmy go słuchać. I ostatnia z tych wartości, czyli czystość, jest prawdopodobnie najmniej rozpowszechniona, czy najmniej uniwersalna. To jest zasada, która mówi o tym, że to, co jest czyste, jest dobre.

- wyjaśnia Kołeczek.

Badacze zwracają uwagę, że pierwsze dwie wartości – krzywda i sprawiedliwość – są indywidualistyczne i koncentrują się na dobru jednostki. Pozostałe wartości – lojalność, szacunek do autorytetów, czystość – są kolektywistyczne i służą interesowi grupy jako całości.

Prof. Janusz Majcherek: "Liczba dzieci to nie jest dobry miernik patriotyzmu"

Kto za czym się opowiada?

Wyniki badań pokazują, że patrioci gloryfikujący silnie utożsamiają się z wartościami kolektywistycznymi, czyli lojalnością i szacunkiem do autorytetów, a krytykę państwa traktują jako niepatriotyczną. Patrioci konstruktywni cenią indywidualistyczne wartości, takie jak sprawiedliwość, i są otwarci na krytykę państwa, dążąc do pozytywnych zmian. Patrioci konwencjonalni znajdują się pomiędzy tymi postawami, często kierując się zasadą pomocy najbardziej potrzebującym, niezależnie od przynależności grupowej.

Nasze badania sugerują, że patrioci gloryfikujący są bardziej zainteresowani właśnie tymi grupowymi wartościami, czy zasadami. Na przykład będą uznawali, że krytykowanie swojego kraju jest złe, ponieważ dla nich wartość taka jak lojalność, czy szacunek do swojego kraju są istotne już na takim bardzo podstawowym moralnym poziomie

- zauważa badaczka.

W kontekście zbliżających się wyborów można zauważyć, że podział na patriotyzm gloryfikujący i konstruktywny częściowo pokrywa się z klasycznym podziałem politycznym na konserwatystów i liberałów. Jest to jednak uproszczenie, ponieważ postawy patriotyczne są bardziej złożone niż partyjne sympatie.

Dziś Kościół nie kształtuje już postaw patriotycznych, bo młodych tam nie ma

Jak badano patriotyzm?

Badanie polegało na analizie odpowiedzi uczestników na dylematy moralno-polityczne, na przykład kwestia pomocy uchodźcom. Wybory respondentów pokazywały, które wartości są dla nich kluczowe.

Prosiliśmy naszych uczestników, żeby zapoznali się z pewnymi dylematami politycznymi. Były tak skonstruowane, żeby przedstawiały konflikt między dwoma zasadami moralnymi. Potem każdy z tych dylematów miał dwa możliwe rozwiązania i prosiliśmy uczestników badania o to, żeby jedno z nich wybrali. To nam pozwoliło zobaczyć, którzy patrioci wybierają które rozwiązania i w pewnym sensie, które wartości są w związku z tym dla nich ważniejsze. Jeden z tych dylematów to był na przykład ten opisujący problem uchodźców. Było tam jasno napisane, że są to ludzie w ciężkiej sytuacji, potrzebują naszej pomocy, ale pomaganie im będzie na pewno obciążeniem dla naszego kraju, czy to finansowym, czy logistycznym

- wyjaśnia Maryna Kołeczek.

I dodaje:

Tutaj pytanie brzmiało: czy w związku z tym należy pomagać uchodźcom, czy należy tę pomoc ograniczyć. Założenie było takie, że osoby, dla których wartość krzywdy jest ważniejsza, będą za tym, żeby jednak pomagać w tej bardziej potrzebującej grupie. Natomiast osoby, dla których wartość lojalności jest ważniejsza, będą za tym, żeby przede wszystkim stawiać interes swojej grupy na pierwszym miejscu i ograniczyć tę pomoc dla grupy obcej.

"To totalny mit". Profesor Pędziwiatr demaskuje fałszywą narrację wokół migrantów w Małopolsce

Co łączy patriotów?

Wszystkie grupy patriotów łączy troska o interes publiczny. Różnią się jednak sposobem definiowania dobra wspólnego oraz metodami osiągania pozytywnych zmian w społeczeństwie.

Myślę, że wszystkie te grupy są zainteresowane dobrem swojego narodu i swojej ojczyzny. Różnią się tym, jak to dobro rozumieją i różnią się tym, jak dojść do tego, co jest najlepsze

- zauważa Kołeczek.

Tematy: Uniwersytet Jagielloński

Autor:

Jacek Bańka

Komentarze (0)

Brak komentarzy

Kultura

Sport

Muzyka

Audycje

Podcasty

Kontakt

Ramówka

Studia nagraniowe

Badacze z UJ zbadali polski patriotyzm. Od gloryfikacji do krytyki

Patriotyzm – jedno pojęcie, wiele znaczeń

Wartości moralne a patriotyzm

Kto za czym się opowiada?

Jak badano patriotyzm?

Co łączy patriotów?

Komentarze (0)

Dodaj komentarz

Najnowsze

Jak utrzymać czystość w domu ze zwierzętami?

Czy warto kupić fotele ogrodowe w Media Expert?

Będzie bezpieczniej: powstaną nowe lokalne drogi wzdłuż zakopianki w Krzyszkowicach

Wisła Kraków za burtą finału baraży! Porażką z Miedzią w cieniu kontuzji Mikulca

Linoryty i obiekty Martyny Rzepeckiej w tarnowskim BWA

Po interwencji Radia Kraków: we wrześniu gotowy będzie masterplan dla Rybitw

Wyjątkowy pokaz sztuk wizualnych – Krakowskie Spotkania Artystyczne 2025

„Kinga” i "Jadwiga" w akcji. Kolej przyspieszy w Małopolsce

Chrzanów rezygnuje z węgla. Ciepłownia Veolia Południe stawia na gaz i biomasę

Intel Extreme Masters 2026 przenosi się do Krakowa! Esportowa elita zagości w TAURON Arenie

Rekordowa liczba Polaków za granicą zarejestrowanych do głosowania. Kto na tym zyska?

Co piszczy na pętli Krowodrza Górka? Niewyszlifowane szyny, które uprzykrzają ludziom życie

Dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie wciąż bez nominacji

Badacze z UJ zbadali polski patriotyzm. Od gloryfikacji do krytyki

Patriotyzm – jedno pojęcie, wiele znaczeń

Wartości moralne a patriotyzm

Kto za czym się opowiada?

Jak badano patriotyzm?

Co łączy patriotów?

Komentarze (0)

Dodaj komentarz

Najnowsze

Jak utrzymać czystość w domu ze zwierzętami?

Czy warto kupić fotele ogrodowe w Media Expert?

Będzie bezpieczniej: powstaną nowe lokalne drogi wzdłuż zakopianki w Krzyszkowicach

Wisła Kraków za burtą finału baraży! Porażką z Miedzią w cieniu kontuzji Mikulca

Linoryty i obiekty Martyny Rzepeckiej w tarnowskim BWA

Po interwencji Radia Kraków: we wrześniu gotowy będzie masterplan dla Rybitw

Wyjątkowy pokaz sztuk wizualnych – Krakowskie Spotkania Artystyczne 2025

„Kinga” i "Jadwiga" w akcji. Kolej przyspieszy w Małopolsce

Chrzanów rezygnuje z węgla. Ciepłownia Veolia Południe stawia na gaz i biomasę

Intel Extreme Masters 2026 przenosi się do Krakowa! Esportowa elita zagości w TAURON Arenie

Rekordowa liczba Polaków za granicą zarejestrowanych do głosowania. Kto na tym zyska?

Co piszczy na pętli Krowodrza Górka? Niewyszlifowane szyny, które uprzykrzają ludziom życie

Dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie wciąż bez nominacji

Kontakt

12 630 61 01

Wyślij wiadomość

Wyślij opinię