Jak powstały baśnie braci Grimm: bez pruderii i bez morału

Georgina Gryboś
Dzisiaj 20:33 ( Edytowany Dzisiaj 21:55 )

Baśnie Jakoba i Wilhelma Grimmów były nieodłącznym elementem pierwszych lekcji czytania kolejnych pokoleń, ich fragmenty służyły jako straszak na niegrzeczne dzieci, a wspomnienia o mrożących krew w żyłach historiach, przez które niektórzy z nas nie mogli zasnąć, opowiadamy sobie do dziś. Fenomen? Oczywiście, choć o fenomenie których baśni naprawdę mówimy? Słuchowisko “Grimmersive. Bracia Grimm dla dorosłych”, które zaprezentujemy w Radiu Kraków i Radiu Kraków Kultura, staje się dla nas punktem wyjścia do dyskusji. Ale po kolei...

Fot. archiwum prywatne prof. Elizy Pieciul-Karmińskiej

Przez lata większość z nas myślało o tych baśniach jako historiach wymyślonych i napisanych przez rodzeństwo. Dwóch braci - Jakob i Wilhelm - jako pisarski duet. Raczej nie zastanawialiśmy się nad tym, czy faktycznie tak było. A nie było. I nawet jeśli byliśmy o tym przekonani, to książka Żyli długo i szczęśliwie, póki nie umarli. Nieznane baśnie braci Grimm w wyborze i przekładzie prof. Elizy Pieciul-Karmińskiej, która ukazała się w 2023 roku w Wydawnictwie Dwie Siostry, nie pozostawia złudzeń. Teksty, które znamy z pierwszego i drugiego wydania (1812 i 1815 r.) to teksty, które zostały zebrane w celach naukowych.

W posłowiu do książki prof. Pieciul-Karmińska pisze:

“Zaczęło się od prośby, którą w 1806 roku skierowali do braci Grimm Clemens Brentano i Achim von Arnim. Ci dwaj poeci romantyczni w swojej trzytomowej antologii pieśni ludowej Cudowny róg chłopca pragnęli dać konkretne przykłady ilustrujące Herderowską ideę ‘głosów ludów w pieśniach’ i planowali wydanie kolejnego tomu, poświęconego tym razem ludowym baśniom i legendom.

O ich zebranie poprosili właśnie Jakoba i Wilhelma - dwudziestoletnich wówczas prawników z wykształcenia, a z zamiłowania znanych już w środowisku literackim badaczy zabytków słowa pisanego”.

Zapał, z jakim naukowcy przystąpili do pracy, był imponujący, zwłaszcza że Grimmowie borykali się z problemami finansowymi. Mimo niesprzyjającym pracom badawczym warunkom, jak wskazuje prof. Eliza Pieciul-Karmińska, już po czterech latach od zamówienia Brentano otrzymał niemal pięćdziesiąt zgromadzonych historii. Zleceniodawca zmienił jednak własne plany. Finalnie, za namową von Arnima, niemal dokładnie 213 lat temu, 20 grudnia 1812 roku Grimmowie pod własnym nazwiskiem opublikowali pierwszy tom Baśni dla dzieci i domu.

Wcale nie chodzi o straszenie

Kolejnym mitem narosłym najpierw wokół dostępnych nam baśni, a potem wokół “pierwszych”, jest makabra, treści brutalne, niecenzuralne i nieprzeznaczone dla młodych odbiorczyń i odbiorców. Kiedy jednak sięgniemy po historie wybrane do książki Żyli długo i szczęśliwie, póki nie umarli. Nieznane baśnie braci Grimm dostrzeżemy, że nie chodzi tu wcale o krew lejącą się strumieniami, choć i tej nie brakuje, ale przede wszystkim o swobodne podejście do cielesności i erotyki oraz brak morału, którego z taką gorliwością wciąż poszukujemy w literaturze dla dzieci.

Jak czytamy w posłowiu do Żyli długo i szczęśliwie, póki nie umarli prof. Pieciul-Karmińskiej:

“Najwcześniejsze fabuły charakteryzuje bowiem brak pruderii i otwartość na erotykę. Mówi się w nich wprost o seksie przedmałżeńskim, jak w Żabim królu, albo o panieńskiej ciąży, jak w Hansie Głupku czy Roszpunce.

Grimmolożka właśnie w tej egalitarnej formie i uniwersalnych tematach dopatruje się poszukiwanego przez Grimmów “ducha ludu” (Volksgeist).

Badaczka wskazuje jednak, że recepcja tekstów baśni spisanych przez Grimmów w Polsce może nieść ciężar historyczny związany z relacjami historycznymi między Polską a Niemcami. W świetnym tekście dla “Przekroju” pisze m.in.:

“Najwyraźniej niemiecko-polskie relacje historyczne i związane z nimi uprzedzenia odcisnęły swoje piętno również na recepcji literatury niemieckiej w Polsce. Źródła wielu stereotypów można się doszukiwać także w oficjalnej propagandzie PRL-u z przełomu lat 40. i 50. XX w. Zaraz po wojnie baśnie braci Grimm przedstawiane były przecież jako wytwory germańskiego ducha i bez zastanowienia kreślono paralele między losem wiedźmy w Jasiu i Małgosi a krematoriami w Auschwitz”.

Posłuchaj rozmowy z prof. Elizą Pieciul-Karmińską o książce

Jeśli początkowo Grimmowie nie myśleli o spisywaniu tekstów na potrzeby odbiorcy dziecięcego, to trudno się dziwić, że nie było tam cenzury ani na poziomie treści związanych z przemocą, ani na poziomie seksualnym. Wyobraźmy sobie świat bez Netflixa - tak, w 2025 roku to trudne - ale przecież targani takimi samymi namiętnościami, z podobną potrzebą dostarczania sobie emocji, również strachu, czy po prostu - chęcią zabicia czasu - nasi przodkowie karmili się historiami zawierającymi wszystko to, co dane emocje wywołuje, na dane potrzeby odpowiada, czy to w wiejskiej chałupie, czy na dworze.

Nie można jednak nie wspomnieć o rzeczach strasznych, bo też nie jest tak, że w historiach zgromadzonych przez Grimmów były tylko niechciane, przedślubne ciąże czy wybór kochanka z przymusu. W słuchowisku, które już w poniedziałek, 29 grudnia 2025 r. o 21.10 usłyszycie na antenie Radia Kraków i Radia Kraków Kultura do tekstu Elżbiety Łapczyńskiej, który powstał na podstawie książki Żyli długo i szczęśliwie, póki nie umarli. Nieznane baśnie braci Grimm usłyszycie m.in. Jak dzieci bawiły się w świniobicie, gdzie trup ściele się gęsto, czy O drzewie jałowca, gdzie kanibalizm daje się we znaki, również fizycznie, jeśli jest się wrażliwą czytelniczką bądź czytelnikiem.

Przyznacie, że na wspomnienie o Sinobrodym (jak wskazuje prof. Eliza Pieciul-Karmińska, baśń ta była obecna tylko w pierwszym zbiorze Grimmów, a potem została zastąpiona przez Królową pszczół) niektórzy wciąż mają gęsią skórkę, a część z nas krzywi się na wspomnienie historii zamkniętych w szczególnym tomie - tomie pełnym historii grozy zatytułowanym Ptak-straszydło i inne baśnie braci Grimm opublikowanym w Polsce w 1990 roku. Autorce tekstu wciąż straszne są obrazy towarzyszące czytaniu tekstu baśni Zbójecki narzeczony.

Posłuchaj o Grimmach - naukowcach i bibliofilach

Słuchowisko Grimmersive. Bracia Grimm dla dorosłych, które zaprezentujemy w Radiu Kraków i Radiu Kraków Kultura, staje się dla nas punktem wyjścia do dyskusji o baśniach Grimmów, ale też ich recepcji w Polsce. Wieloletnia praca prof. Elizy Pieciul-Karmińskiej oraz dostęp do wybranych tekstów z pierwszego wydania pozwolił nam na zmianę, nawet jeśli początkowo tylko częściowo, opinii na temat tych historii; sprowokował do weryfikacji tekstów (czy na pewno nie mylimy baśni Andersena z tymi zebranymi przez Grimmów?), ale też doskonałej zabawy w porównywanie - historii, które znamy, z tymi, które zapisali bracia na początku XIX wieku.

Mamy nadzieję, że dźwiękowa forma kontaktu z baśniami stanie się nie tylko sposobem na zaprezentowanie możliwości produkcji w dźwięku immersyjnym czy skusi chwytliwym podtytułem “dla dorosłych”, ale rozbudzi w Słuchaczach i Słuchaczkach potrzebę zmierzenia się z historiami z dzieciństwa i tymi, które leżały u ich podstaw.

Nadchodzi Grimmersive. Pierwsze słuchowisko Radia Kraków w dźwięku przestrzennym!

Chcesz wiedzieć więcej?

Podręczna biblioteczka:

Żyli długo i szczęśliwie, póki nie umarli. Nieznane baśnie braci Grimm, wybór i przekład: Eliza Pieciul-Karmińska, Wydawnictwo Dwie Siostry, Warszawa 2023

Cudowne i pożyteczne, Bruno Bettelheim, PIW 2023

Grimmosfera polska. Baśnie ze zbioru Wilhelma i Jakuba Grimmów w polskiej kulturze literackiej (1865-2015), Oficyna Wydawnicza ATUT, 2021

Filozofia horroru Noël Carroll, Wydawnictwo słowo / obraz terytoria

___

prapremiera: 29 stycznia 2025, godz. 21:10 Radio Kraków i Radio Kraków Kultura

Sprawdź, jak słuchać nowej produkcji Radia Kraków "Grimmersive. Bracia Grimm dla dorosłych"

Słuchowisko “Grimmersive. Bracia Grimm dla dorosłych”

na podstawie książki “Żyli długo i szczęśliwie, póki nie umarli. Nieznane baśnie braci Grimm”

przekład i wybór: Eliza Pieciul-Karmińska

adaptacja: Elżbieta Łapczyńska

reżyseria: Georgina Gryboś

realizacja dźwięku, produkcja: Grzegorz Dąbek

muzyka: Spółdzielnia Muzyczna Contemporary Ensemble

Występują:

Katarzyna Krzanowska

Michał Majnicz

Juliusz Chrząstowski

Stanisław Linowski

Julia Latosińska

opracowanie graficzne: Michalina Jurczyk

Słuchowisko realizowane na podstawie baśni autorstwa braci Jacoba i Wilhelma Grimm, w tłumaczeniu i z posłowiem Elizy Pieciul-Karmińskiej, opublikowanych w książce „Żyli długo i szczęśliwie, póki nie umarli. Nieznane baśnie braci Grimm” wydanej przez Wydawnictwo Dwie Siostry.

Autor:

Georgina Gryboś

Opracowanie:

Łukasz Konatowicz

Komentarze (0)

Brak komentarzy

Najnowsze

Skontaktuj się z Radiem Kraków - czekamy na opinie naszych Słuchaczy

Pod każdym materiałem na naszej stronie dostępny jest przycisk, dzięki któremu możecie Państwo wysyłać maile z opiniami. Wszystkie będą skrupulatnie czytane i nie pozostaną bez reakcji.

Opinie można wysyłać też bezpośrednio na adres [email protected]

Zapraszamy również do kontaktu z nami poprzez SMS - 4080, telefonicznie (12 200 33 33 – antena,12 630 60 00 – recepcja), a także na nasz profil na Facebooku oraz Twitterze

Kultura

Sport

Muzyka

Audycje

Podcasty

Kontakt

Ramówka

Studia nagraniowe

Jak powstały baśnie braci Grimm: bez pruderii i bez morału

Wcale nie chodzi o straszenie

Komentarze (0)

Dodaj komentarz

Najnowsze

Barwny korowód kolędników przeszedł ulicami Krakowa

Sprawdź, jak słuchać nowej produkcji Radia Kraków "Grimmersive. Bracia Grimm dla dorosłych"