To pierwsza tak obszerna prezentacja poświęcona macedońskiej stolicy – jej trudnemu dwudziestowiecznemu doświadczeniu historycznemu i nieznanym związkom z polską sztuką, architekturą i myślą urbanistyczną. Ekspozycja skupia się na fenomenie odbudowy Skopja po tragicznym trzęsieniu ziemi w 1963 roku oraz wyjątkowych gestów solidarności wielu państw, organizacji oraz ludzi dobrej woli wobec ogromu strat i cierpień doznanych wtedy przez Macedończyków.
Inspiracją do wystawy były praca i zaangażowanie Kingi Nettmann-Multanowskiej i ambasadora Jacka Multanowskiego, którzy podczas pobytu na placówce w Skopju niestrudzenie odkrywali polskie ślady w stolicy Macedonii. To właśnie oni wydobyli z zapomnienia niezwykłą kolekcję polskiej sztuki XX wieku przechowywaną w tamtejszym Muzeum Sztuki Współczesnej, a przekazaną mu w geście solidarności przez artystów wkrótce po trzęsieniu ziemi – mówi współkuratorka wystawy Agata Wąsowska-Pawlik, dyrektorka MCK. Dla polskiej publiczności ważne będzie przypomnienie sylwetek i działalności polskich architektów i urbanistów, którzy współuczestniczyli w przywracaniu Skopja do życia.

Polacy odbudowują Skopje

26 lipca 1963 roku trzęsienie ziemi zniszczyło Skopje w bez mała osiemdziesięciu procentach, a rozmiary tragedii poruszyły cały świat. Stolica Macedonii była pierwszym miastem od zakończenia II wojny światowej niemal doszczętnie zrujnowanym, naturalne więc było, że zwrócono się do polskich architektów i urbanistów, których doświadczenie rekonstrukcji i odbudowy całkowicie zniszczonej Warszawy okazało się wówczas bezcenne.
Wystawa opowie o Adolfie Ciborowskim (1919–1987), który z ramienia ONZ nadzorował proces odbudowy, o urbaniście i architekcie Stanisławie Jankowskim (1911–2002), kierowniku polskiego zespołu opracowującego plany odbudowy, a także o „Tygrysach”, trzech projektantach gmachu Muzeum Sztuki Współczesnej: Wacławie Kłyszewskim (1910–2000), Jerzym Mokrzyńskim (1909–1997) i Eugeniuszu Wierzbickim (1909–1991).

Najbardziej intrygująca stolica Europy

O ile Warszawę odbudowano taką, jaka była, o tyle Skopje tworzono jako miasto przyszłości, z zastosowaniem najnowocześniejszych rozwiązań urbanistycznych. Dzięki wizjonerskim projektom, których symbolem jest plan śródmieścia autorstwa słynnego japońskiego architekta Kenzō Tangego, Skopje stało się jednym z ciekawszych architektonicznie miast Europy. Miało być najnowocześniejszym, kosmopolitycznym i modernistycznym miastem Bałkanów, z architekturą brutalistyczną najwyższej próby, a rany po trzęsieniu zabliźnił surowy beton o rzeźbionych futurystycznych formach. Wysiłek odbudowy postrzegano jako kolejny etap narodowego i społecznego wyzwolenia, który miał stać się ważną częścią biografii Macedończyków.

Nieznany skarb sztuki polskiej

Wielką wartością prezentacji jest możliwość pokazania po raz pierwszy polskiemu odbiorcy najlepszych prac z liczącej ponad 200 dzieł kolekcji sztuki przekazanej przez Polskę, która jako dar trafiła do nowego muzeum. Prace olejne, graficzne, rzeźby, tkaniny i medale są ciekawym przykładem najważniejszych tendencji w polskiej sztuce lat sześćdziesiątych – postkoloryzmu, abstrakcji geometrycznej i aluzyjnej, malarstwa materii.
Prace w przeważającej większości zebrane przez Związek Polskich Artystów Plastyków, trafiły tam w kilku transzach w latach 1963–1967. Dzieła twórców tej rangi, co Jan Berdyszak, Tadeusz Brzozowski, Jerzy Krawczyk, Alfred Lenica, Benon Liberski, Ewa Maria Łunkiewicz-Rogoyska, Jerzy Nowosielski, Teresa Pągowska, Henryk Stażewski, Andrzej Strumiłło, Rajmund Ziemski i wielu innych zostały przekazane jako wyraz solidarności środowiska artystycznego. Należy podkreślić, iż podobny gest wyraziło środowisko międzynarodowe, gdyż polska kolekcja sąsiaduje w muzeum z najwybitniejszymi postaciami sztuki światowej, takimi jak Pablo Picasso, Aleksander Calder, Niki de Saint Phalle, Hans Hartung czy Victor Vasarely.

Wystawa „Skopje. Miasto, architektura i sztuka solidarności” czynna do 20 października 2019 roku.
Międzynarodowe Centrum Kultury, Rynek Główny 25.  

 

 

Mateusz Borkowski/bp