Radio Kraków
  • A
  • A
  • A
share

Bez cenzury - z dziejów drugiego obiegu w Krakowie

124 niezależne oficyny, ponad 800 tytułów książek, wielotysięczne nakłady to bilans krakowskiego drugiego obiegu wydawniczego w latach 1976 - 1989. Próbująca rozbić podziemie wydawnicze tajna peerelowska policja polityczna informowała, że w Krakowie duża część studentów i kadry naukowej ma łatwy dostąp do literatury bezdebitowej. O niezależnym ruchu wydawniczym w Krakowie, jego znaczeniu, skali oddziaływania a także inwigilacji i infiltracji oficyn przez Służbę Bezpieczeństwa w programie RK i IPN "Posłuchaj historii" dyskutowali dr. Cecylia Kuta z Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Krakowie oraz b. działacz opozycji demokratycznej, założyciel Wydawnictwa Myśli Nieinternowanej Tomasz Gugała. Program prowadziła Jolanta Drużyńska.

Likwidacja drukarni Wydawnictwa Myśli Nieinternowanej. Zdjęcie operacyjne SB . Fot /AIPN

                     

                    Rozwijający się na dużą skalę od drugiej połowy lat 70. XX wieku niezależny ruch wydawniczy czerpał z doświadczeń konspiracji wojennej i powojennej. Komuniści od momentu przejęcia władzy w Polsce starali się kontrolować publiczne wypowiedzi, w tym również drukowane.19 stycznia 1945 roku powołano Centralne Biuro Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, które na mocy dekretu KRN z 5 lipca 1946 roku przemianowano na Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Poza państwowym monopolem funkcjonowały jedynie wydawnictwa grup katolickich m in. Instytut Wydawniczy PAX czy Społeczny Instytut Wydawniczy Znak. Niemniej i one podlegały cenzurze. Antypaństwowe ulotki pojawiały się w latach 1956 -57 i w 1968 roku. Przełomem stały się wydarzenia z czerwca 1976 roku, strajki  m in. w Radomiu, Ursusie, Płocu i powstanie Komitetu Obrony Robotnikow, a potem KSS KOR i Ruchu Obrony Praw Czlowieka i Obywatela. Drugi obieg nabrał rozmachu. W Krakowie szczególne znaczenie w tym czasie miało powstanie Studenckiego Komitetu Solidarności (1977), ktory zainicjował w mieście nezależną działalność wydawniczą. Największy rozwój niezależnego ruchu wydawniczego nastąpił po powstaniu NSZZ Solidarność.

 

wydawnictwo KOS zostało zalożone przez Studencki Komitet Solidarności (1978)


             W latach 1976 - 1989 właściwie każda organizacja opozycyjna miala swoje pismo, a niekiedy nawet kilka. W Krakowie w tych latach w ramach drugiego obiegu wydawniczego dzialalność prowadziły 124 oficyny. Najwięcej książek wydała Oficyna literacka, wydawncitwa : Libertas , Rota,  KOS (Krakowska Oficyna Studentów), Wydawnictwo Myśli Nieiterneowanej, które prowadzilo także dzialaność na polu niezależnej edukacji i kultur a także wyprodukowała własną maszynę offsetową.  Dzięki drugiemu obiegowi do rąk czytelników trafiały książki autorów objętych zakazem cenzury. Najczęściej wydawano: S.Barańczaka, W.Gombrowicza, Cz.Miłosza, M.Hłaskę, L. Kolakowskiego, A.Michnika, S.Mackiewicza, G.Orwella i A.Sołżenicyna. W tym czasie w Krakowie, wedlug badań Biblioteki Narodowej, wydano 843 druki zwarte.  

Wprowadzenie stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku zapoczątkowało nowy etap w historii niezależnej prasy w PRL. Działaność wydawicza, która w ciągu szesnastu miesięcy Solidarności rozwijała się raczej swobodnie, zostala radykalnie ograniczona. Przełomowym momentem dla drugiego obiegu w PRL było zakończenie strajków zorganizowanych  wiosną i latem 1988 roku i zawarcie porozumienia w sprawie negocjacji władz z opozycją, co doprowadziło do rozmów przy okragłym stole.


Niezalezna dzialaność wydawnicza w latach 1976 - 1990 stanowiła przejaw oporu społecznego, dlatego traktowana była przez władze komunistyczne jako forma dzialaności opozycyjnej  i jako taka objęta była działaniami operacyjnymi Służby Bezpieczenstwa. Rozpracowaniem niezależnego ruchu wydawniczego zajmował się na szczeblu centralnym Departament III MSW, zaś w terenie jego odpowiedniki. Likwidacja drgiego obiegu prowadzona była także dzięki inwigilowaniu i infiltrowaniu tworzącego go środowiska. Ulokowanie agentury w najważniejszych oficynach wydawniczych mialo doprowadzić nie tyle do ich likwidacji, co do kontrolowania i sterowania podziemiem wydawnicznym.

 

Dokumentacja z likwidacji nielegalnej drukarni przy ul.Sielskiej. Zdjęcie operacyjne SB. Fot.AIPN

 

Niezależny obieg wydawniczy, który funkcjonował w Polsce w latach 1976-1990 był zjawiskiem wyjątkowym i odegrał istotną rolę w historii. W jego tworzenie zaangażowani byli przedstawiciele różnych grup społecznych i pokoleń. W drugim obiegu publikowali niemal wszyscy najwybitniejsi polscy literaci, publicysci, historycy, filozofowie, socjologowie i naukowcy. Skala i oddziaływanie drugiego obiegu sprawiły, że określa się go mianem fenomenu. W żadnym innym kraju bloku wschodniego nie miał on porównywalnego zakresu...

(  cyt. za : Cecylia Kuta "Niecenzurowane. Z dziejów drugiego obiegu wydawniczego w Krakowie w latach 1976 - 1990 " ;  IPN,  Krakow 2019 )

 

CK(IPN)/jd

Autor:
Jolanta Drużyńska

Wyślij opinię na temat artykułu

Najnowsze

  • 15:51

    Aleksandra Owca: Kraków musi stać się aktywnym graczem w polityce mieszkaniowej

  • 20:46

    Uwaga kierowcy - utrudnienia na obwodnicy Krakowa. Między węzłami Kraków Skawina a Kraków Południe w stronę Tarnowa… https://t.co/aWCDRAdztU

  • 18:19

    Kraków: prokuratura złożyła apelację od wyroku dla aktora Jerzego S. https://t.co/4IBqL4fLxF

  • 15:39

    #PomysłNaMajówkę w Bobowej. Choć Żydzi nie powrócili do miasteczka na stałe po II wojnie światowej, to jednak samo… https://t.co/KDQZOGN34I

  • 13:55

    RT @Kamil_Wszolek: Jak przygotować dziecko do życia w sieci? O tym porozmawiam dziś z Magdaleną Bigaj autorką książki "Wychowanie przy ekr…

  • 12:33

    W maju w Pobiedniku Wielkim startuje 60. Lot Południowo-Zachodniej Polski im. Franciszka Żwirki https://t.co/p8YpCu8qgJ

  • 11:03

    Utrudnienia na drodze wojewódzkiej 783. W Makowie w powiecie miechowskim doszło do zderzenia trzech samochodów: cię… https://t.co/vHPqQzgNvM

  • 10:11

    #RozmowaRadiaKraków @Lukasz_Kmita: Rozważam wydanie rozporządzenia ws. zakazu przebywania na terenach zagrożonych z… https://t.co/IK9DHSKekF

  • 09:44

    Pojawiło się nowe zapadlisko na os. Gaj w Trzebini https://t.co/S6agoI2Hw1

  • 09:21

    Utrudnienia na drodze wojewódzkiej 955. W Sułkowicach w powiecie myślenickim doszło do zderzenia dwóch samochodów o… https://t.co/2WKuvfJcrm

  • 08:54

    Piękna pogoda przyciągnęła w weekend turystów w Tatry. Ratownicy mieli ręce pełne roboty https://t.co/FkW6kCjZeH

  • 08:13

    RT @j_banka: Porannym gościem @RadioKrakow będzie dzisiaj małopolski wojewoda @Lukasz_Kmita @Malopolski_UW . Zapraszam o 8.16. https://t.co…

  • 07:56

    RT @BartMaziarz: Planowana przy @Grupa_Azoty spalarnia śmieci nie ma jeszcze decyzji środowiskowej, ale @GKadzielawski w rozmowie z @RadioK…

  • 07:27

    Synoptyk IMGW: początek tygodnia pochmurny i z deszczem https://t.co/txUCfQB0px

  • 18:05

    73 zakażenia koronawirusem; bez przypadków śmiertelnych osób z COVID-19 https://t.co/6G6r9bRt7B

  • 16:37

    Podhale: sezon pasterski uroczyście zainaugurowany; owce poświęcone https://t.co/blorc5sabb

  • 16:13

    RT @magdalenazbylu1: Zyngierki z Maruszyny i Mali Wiyrchowianie z Bukowiny Tatrzańskiej zgarniają pierwszą nagrodę na Festiwalu Złote Kierp…

  • 15:12

    Z kolei w miejscowości Kąclowa w woj. nowosądeckim na drodze wojewódzkiej 981 doszło do kolizji 3 aut. Tu na szcz… https://t.co/xyILn3RcVd

  • 15:11

    Uwaga na drogach. W miejscowości Grodzisko w gminie Skała doszło doz zderzenia motocykla i samochodu osobowego. Jed… https://t.co/p0hXuo1BNl

  • 13:13

    Nowy Sącz: trwa akcja Pola Nadziei [ZDJĘCIA] https://t.co/mSxvmJM8Su

Kontakt

Sekretariat Zarządu

12 630 61 01

Wyślij wiadomość

Dodaj pliki

Wyślij opinię