Kraków w czasie Wielkiej Wojny

I wojna światowa, choć w jej rezultacie Polska odzyskała niepodległość, nie zajmuje szczególnego miejsca w pamięci narodowej Polaków. Wydane przez IPN, po raz pierwszy od 1938 roku, wspomnienia z czasów Wielkiej Wojny, krakowskiego radcy Edwarda Kubalskiego przypominają nie tylko znaczenie twierdzy Kraków w obronie CK monarchii, ale także m in. znaczenie „Sokoła”, dramatyczny los ludności cywilnej czy niejednolite orientacje narodowe , które miały swoją kontynuację już po odzyskaniu niepodległości. O Krakowie Wielkiej Wojny i nie tylko, dyskutowali historycy prof. Tomasz Gąsowski (UJ) i dr. Maciej Zakrzewski ( UPJPII/IPN). Program prowadziła Jolanta Drużyńska.

J.Druzyńska rozmawia z prof. T.Gaskowskim i dr.M.Zakrzewskim

Cesarz Karol I i cesarzowa Zyta w Barbakanie w 1917 r. Fot. z ksiązki "Kraków w czasie Wielkiej Wojny"/ MHK

Krakow w czasie Wielkiej Wojny

Kraków był nie tylko centralnym miastem Galicji Zachodniej, ale także jednym ze strategicznych punktów obrony cesarstwa. Zespół fortyfikacji Twierdzy Kraków, w której służbę pełniło około 12 tysięcy żołnierzy, był jednym z największych w Europie Środkowej. Niezwykle sugestywny szkic kronikarski tego czasu pozostawił Edward Kubalski prawnik, który całe zawodowe życie związał z krakowskim magistratem. Spisany i opublikowany przed wybuchem II wojny światowej, jest świadectwem sposobu w jaki postrzegano Wielką Wojnę bez długiego doświadczenia totalitarnego. Kubalski związany był z Towarzystwem Gimnastycznym „Sokół”, był członkiem Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego i Ligi -Narodowej, co automatycznie przekładało się na krytyczne postrzeganie działalności Józefa Piłsudskiego i Narodowego Komitetu Narodowego. W czasie tak zwanej Wielkiej Wojny Kubalski skupił więc swoją aktywność na sprawach magistrackich. Pracując w Zarządzie Miasta w randze radcy, mógł doskonale obserwować losy Krakowa w wojennej zawierusze.

Gdy rozpoczynał się konflikt zbrojny, Polski nie było na mapie Europy. Jednak to na terenie dawnej Rzeczypospolitej rozgrywał się jeden z kluczowych aktów tego konfliktu. Doczekano się wojny między zaborcami, lecz opinie o tym, jak rozwiązać sprawę polską w tej sytuacji, były wyraźnie różne i antagonistyczne. Orientacja narodowa nie była jednolita, w każdej z zaborczych dzielnic rozważano odmienną strategię.

Edward Kubalski publikował wspomnienia z czasów wielkiej wojny w 1938 roku na łamach dodatku Ilustrowanego Kuriera Codziennego. Pierwsze wydanie książkowe „Krakowa w czasie Wielkiej Wojny” ze wstępem i redakcją naukową Macieja Zakrzewskiego ukazało się pod koniec 2018 roku staraniem Instytutu Pamięci Narodowej. Publikacja jest doskonałym pretekstem do przypomnienia znaczenia twierdzy Kraków w obronie CK monarchii, działalności „Sokoła”, formalnie rozwiązanego dopiero w 1948 roku, przymusowego wysiedlenia krakowian w czasie działań wojennych i wielkiego oburzenia społeczeństwa przeciwko postanowieniom traktatu brzeskiego w 1918 roku, nazywanego podówczas „czwartym rozbiorem”.

MZ(IPN)/jd

100%