Zacznijmy od tego co daje zastrzeżenie PESEL-u i czy to konieczne? W jakich sytuacjach to konieczne?
Zastrzeżenie PESEL-u to pewna nowa funkcjonalność w aplikacji czy w ogóle w usłudze mobywatel, bo ta usługa dzieli się zarówno na aplikację na telefon komórkowy, jak też aplikację webową, czyli taką, którą możemy obsługiwać przez przeglądarkę i powoduje to świadome zablokowanie przez nas dostępu do pewnych usług związanych z umowami kredytu, umowami pożyczek czy innymi usługami takimi jak na przykład podpisanie umowy z operatorem sieci komórkowej czy operatorem telefonii stacjonarnej, czy operatorem telewizji kablowej. Zastrzeżenie takiego numeru PESEL spowoduje, że taka umowa nie będzie mogła być przez nas skutecznie zawarta. Innymi słowy - w przypadku kradzieży naszej tożsamości będziemy bezpieczni, chronieni przynajmniej w tych sferach, które są regulowane w ten sposób bardzo dosadny.
Czy to jest jakiegoś rodzaju dodatkowa bramka weryfikacyjna?
Dodatkowa bramka weryfikacyjna od 1 czerwca, dlatego, że ta usługa tak naprawdę w mobywatelu była już aktywna od listopada natomiast te instytucje, o których mówiliśmy nie miały obowiązku weryfikacji nas. Mogły, ale nie musiały natomiast od 1 czerwca instytucje finansowe takie jak banki będą zobowiązane do tego, aby weryfikować status naszego peselu. Czyli w sytuacji w której taki PESEL będzie zastrzeżony taki instytucje nie powinny co do zasady systemowo udzielić nam kredytu, pożyczki, zezwolić na zakup ratalny, aktywować karty kredytowej i tak dalej.
Zatem żeby wszystko było proste - jeżeli chcemy wziąć kredyt albo też chcemy podpisać umowę z dostawcą usług telekomunikacyjnych - wtedy ten PESEL powinien nie być zastrzeżony, natomiast zastrzegamy go zaraz po tym jak umowa zostanie zawarta i to jest w naszym interesie nade wszystko?
Zgadza się. Tak naprawdę można powiedzieć - co do zasady- jeżeli chcemy chronić naszą tożsamość, to zastrzeżenie numeru PESEL jest jednym z takich elementów, które chronią nas przed kradzieżą tożsamości- zwłaszcza w sferze usług bankowych, które naturalnie przenoszą się coraz bardziej do internetu i będą podlegały większej digitalizacji, to ten PESEL powinniśmy mieć zastrzeżony tak naprawdę z automatu. Czyli nie powinniśmy się zastanawiać czy tak, czy nie - tylko zastrzec sobie ten PESEL, a w momencie, w którym będziemy potrzebowali czy to kupić coś na raty, czy zaciągnąć kredyt, czy pożyczkę- to wtedy taki numer możemy sobie w dość łatwy sposób aktywować w aplikacji. Tam są pewne ustawione pola karencyjne, ale to nie jest skomplikowana sprawa i będziemy mogli taką umowę kredytu, pożyczki, uruchomienia karty kredytowej pobrać.
Kradzież naszej tożsamości - to brzmi poważnie, ale powiedziałabym, że jeszcze mało obrazowo. Może podajmy taki przykład, który rzeczywiście przemówi do naszych wyobraźni. Otóż kiedy ktoś weźmie na nasze dane kredyt, to my w takim wypadku jeżeli będziemy mieć zastrzeżony PESEL nie mamy obowiązku spłacania tych zobowiązań.
Formalnie jeżeli mówimy o kredycie, czyli takiej usłudze, która oferowana jest tylko przez bank, bo tak mówi polskie prawo - to de facto takiej umowy nikt za nas nie będzie w stanie podpisać, a jeżeli bank przepuści taką umowę, to będzie to wina banku i to zobowiązanie będzie zobowiązaniem banku. Poruszyła pani bardzo ważną sprawę, dlatego że dość często zdarzały się przypadki właśnie kradzieży tożsamości związane na przykład z utratą dokumentów i w momencie kiedy nie obowiązywało zastrzeżenie PESEL-u, a ktoś nie zastrzegł sobie dowodu tożsamości, bo taka funkcja do niedawna była bardzo popularna- to była taka oddolna inicjatywa banków- to takie zobowiązanie kredytowe spłacaliśmy do momentu aż sądownie nie zostało ono unieważnione, czyli mimo tego, że nie zaciągnąłem pożyczki, nie zaciągnąłem kredytu - to do momentu udowodnienia, że to jest przestępstwo tak naprawdę to zobowiązanie musiało być przez nas spłacane.
I to trwało i niepotrzebnie narażało nas na dodatkowe koszty, które mogliśmy odzyskać, ale to mogło oczywiście trwać dłuższy czas. Pojawiły się takie informacje, że to zastrzeżenie PESEL-u ma być także ochroną przed takimi oszustwami, które teraz od wielu lat są przecież bardzo popularne, czyli oszustwo na wnuczka. W jaki sposób miałoby się to realizować?
Tutaj musimy postawić sobie pewną linię demarkacyjną, bo to zastrzeżenie PESEL-u oczywiście będzie działało w obrocie bezgotówkowym bądź kiedy stronami umów, które weryfikujemy po PESEL-u będą te instytucje, które będą miały obowiązek z urzędu sprawdzać bazę zastrzeżonych PESEL-i, więc jeżeli będzie dochodziło do próby wyłudzenia pieniędzy na przykład poprzez system bankowy, czyli takiej nieautoryzowanej wypłaty, nieautoryzowanego wzięcia kredytu lub pożyczki, to wtedy zastrzeżenie numeru PESEL zadziała. Warto powiedzieć, że oczywiście to jest jeden z obszarów przestępczości na wnuczka, na policjanta, bądź na funkcjonariusza państwowego, bo oczywiście duża część tych wyłudzeń to są wyłudzenia, czy kradzież pieniędzy w formie gotówkowej, i tutaj taka sytuacja jak zastrzeżenie numeru PESEL nie obroni nas przed kradzieżą środków, które trzymamy na przykład w domu, więc warto dodatkowo w ramach tej rozmowy uczulić naszych seniorów, że po pierwsze taki PESEL warto sobie zastrzec, bo zazwyczaj ta grupa nie jest grupą, która korzysta z jakichś wyrafinowanych instrumentów finansowych, czy często kontaktuje się z bankiem poza takimi klasycznymi rozliczeniami, ale druga sprawa - nie trzymajmy pieniędzy w domu, bo nawet taka aplikacja i takie ułatwienie jak zastrzeżenie PESEL-a nie uchroni nas przed tym, że utracimy środki, które mamy zdeponowane gdzieś w przysłowiowej skarpecie.
Wróćmy jeszcze do tego, w jaki sposób właściwie miałoby się to realizować. Otóż kiedy mamy PESEL zastrzeżony i chcemy wypłacić pieniądze z banku na kwotę wyższą niż trzykroć minimalnego wynagrodzenia - to jest około 12 700 zł w 2024 roku, to będzie możliwe dopiero po upływie 12 godzin. Zatem mamy też ten czas na tak weryfikację, na telefon do osoby bliskiej, pod którą ktoś mógł się przecież podszyć.
To jest bardzo ważne usprawnienie wprowadzone przez ustawodawcę i przez administratora tej usługi mobywatel, że dezaktywacja tego zastrzeżenia nie działa w czasie rzeczywistym - to znaczy ta 12-godzinna karencja jest pewnym zabezpieczeniem tego, żebyśmy nie działali pod wpływem impulsu. I tutaj zwłaszcza mówimy właśnie o tych sytuacjach dotyczących przestępstw na wnuczka, na urzędnika, na policjanta, bo dla nas może to jest oczywiste, ale dla seniorów nie do końca. Ci ludzie, którzy parają się tym przestępczym procederem- oni grają na emocjach, tam jest presja czasu, tam jest presja tego, że coś się w tle dzieje z moją rodziną, z moim synem, z moim wnuczkiem, z moją siostrą, z moim mężem, a jeżeli mamy tą karencję- to właśnie tak jak pani powiedziała- możemy to zweryfikować, możemy zadzwonić, możemy iść do banku. W tym momencie banki oferują nawet taką usługę, że jeżeli ktoś z banku do nas zadzwoni, bądźmy zadzwonimy do banku- to możemy to zrobić przez dedykowaną infolinię, możemy to weryfikować za pomocą różnych innych kanałów niż rozmowa telefoniczna. Staje się to coraz bardziej bezpieczne.
Na koniec garść informacji praktycznych- w aplikacji, w serwisie mobywatel można zastrzec swój numer PESEL, ale także w tej samej aplikacji można cofnąć zastrzeżenie numeru PESEL bezterminowo, możemy się ponadto dowiedzieć jaka firma i jaka instytucja sprawdzała nasz numer PESEL i z jakiego powodu. To jest kolejny krok ku temu żeby rzeczywiście być bardziej bezpiecznym.
Co więcej - możemy jeszcze mieć powiadomienia. Tutaj znowu jest to taka sytuacja, że jest to też wynik pewnych wypracowanych rozwiązań komercyjnych, dlatego że w Polsce funkcjonowały rozwiązania - niestety były one płatne, nie będziemy ich reklamować - które oferowały to, że po założeniu sobie konta mogliśmy sobie właśnie sprawdzać czy ktoś w naszym imieniu wystąpił z jakimś zapytaniem, czy bank nas weryfikował na przykład w bazie informacji kredytowej z punktu widzenia naszej wiarygodności i tutaj już mogła nam się zapalić pewna czerwona lampka, że coś się niedobrego dzieje. Teraz te usługi są rzeczywiście centralizowane i ta aplikacja mobywatel, czy ta usługa mobywatel staje się pewnym węzłowym narzędziem do weryfikacji różnych sfer funkcjonowania naszego życia w tym obszarze cyfrowym.
Podsumowując od 1 czerwca zastrzegajmy numer PESEL, to jest najważniejsze.
Ja już ten numer PESEL mam zastrzeżony od momentu, w którym ta usługa została wprowadzona i myślę, że każdy z nas nie powinien się zastanawiać. Jeżeli ktoś ma te kompetencje cyfrowe gorsze- poprośmy syna, córkę, wnuczka żeby zajął się tym, aby ten numer był bezpieczny.
Powiedział pan o kompetencjach cyfrowych - akurat w tym wypadku to nie tylko można załatwić to zastrzeżenie PESEL-u przez aplikację mobywatel, ale także w urzędzie gminy i myślę że to jest niezwykle cenna informacja.
Można to zrobić analogowo, natomiast najłatwiej w tej aplikacji mobywatel mamy to w zasadzie zrobione w domu tu i teraz.