fot: A. Malatyńska
Choć 87. urodziny Krzysztofa Pendereckiego, pierwsze bez kompozytora wypadały 23 listopada i minęło już wiele dni od tej daty, to jednak w niedzielę, 6 grudnia Filharmonia Krakowska wyemitowała na swoim kanale YT koncert pamięci Krzysztofa Pendereckiego, który został zarejestrowany 27 listopada. Orkiestrę i Chór Filharmonii Krakowskiej poprowadził Antoni Wit zaś w partii solowej wystąpił baryton Jarosław Bręk.
Piękny koncert, solista fascynujący, obdarzony niezwykłym głosem, bardzo dobre brzmienie chóru, który został przygotowany przez Teresę Majkę-Pacanek i dobrze grająca orkiestra, co zapewne jest sporą zasługą Antoniego Wita, dyrygenta mającego olbrzymie doświadczenie, także w wykonywaniu najnowszej muzyki polskiej, w tym Krzysztofa Pendereckiego. Warto przypomnieć, że to właśnie za nagranie utworów krakowskiego kompozytora Antoni Wit wraz z Orkiestrą Filharmonii Narodowej otrzymał w 2012 roku nagrodę Grammy. Na nagrodzonej płycie wydanej przez NAXOS znalazły się takie utwory Pendereckiego jak „Fonogrammi”, „Koncert na róg”, „Partita”, „Przebudzenie Jakuba”, „Anaklasis”, „De natura sonoris”, solistką była tam m.in. krakowska klawesynistka Elżbieta Stefańska.
W koncercie Filharmonii Krakowskiej bardzo ciekawy okazał się program. Wieczór otworzył utwór rzadko wykonywany: „Epitaphium Artur Malawski in memoriam”, zadedykowany przez Pendereckiego zmarłemu w 1957 roku nauczycielowi kompozycji. Trzeba pamiętać, że Malawski absolwent Konserwatorium Muzycznego w Warszawie: w klasie kompozycji Kazimierza Sikorskiego oraz dyrygentury Waleriana Bierdiajewa, wiele wniósł do nowoczesnego języka muzycznego. Uwielbiali go młodzi, piękni dwudziestoletni, zachłyśnięci rodzącą się awangardą, wśród których był Krzysztof Penderecki. I kiedy znacznie przedwcześnie, bo zaledwie w wieku 53 lat umiera Artur Malawski, jego uczeń oddaje mu hołd pisząc niemal spontanicznie i w ciągu paru dni „Epitaphium”. Język muzyczny tego utworu jest pełen nowych brzmień, które niebawem staną się charakterystyczne dla Krzysztofa Pendereckiego i wyróżnią go wśród wielu innych.
Rafał Janiak, młody dyrygent i kompozytor, mimo że nie był uczniem Krzysztofa Pendereckiego napisał utwór jego pamięci „Postscriptum 8’:37” = 8(.)6…” i właśnie prawykonanie tej kompozycji zabrzmiało w programie koncertu Filharmonii Krakowskiej. Podejrzewam, że ten utwór byłby świetnym quizem, bo aż roi się w nim od nawiązań do życia i twórczości krakowskiego kompozytora. No choćby sam tytuł, w którym pojawia się: 8’37. Tak właśnie początkowo Krzysztof Penderecki nazwał przyszły „Tren ofiarom Hiroszimy”, który dopiero tak nazwany stał się przepustką do międzynarodowej kariery.
Rafał Janiak tłumaczy: „Gdyby 10 lat życia tego artysty mogło być streszczone do minuty, to krótka, pobieżna biografia największego polskiego kompozytora XXI w. trwałaby właśnie około 8 minut i 37 sekund…Zamiast słowem, dźwiękiem próbuję nakreślić mój prywatny szkic do portretu… (…) 6 sekund - jeden rok z życia – 8’37” – 86 lat cennego czasu dla polskiej kultury”. Ciekawa argumentacja i ciekawy utwór na wielką orkiestrę symfoniczną, w którym uważny słuchacz wyłapie nawet kilka dźwięków hejnału Mariackiego. Dużo w tej kompozycji instrumentów i sposobów grania, które lubił i wykorzystywał Krzysztof Penderecki np. delikatne glissanda, czy mocno brzmiące instrumenty dęte, rozbudowana perkusja czy egzotyczne instrumentarium, bo tu odzywa się er-hu, charakterystycznie brzmiący narodowy instrument chiński o 2 strunach.
Ten sam instrument, który Krzysztof Penderecki wykorzystał w VI Symfonii „Pieśni chińskie”, która zabrzmiała jako następny punkt programu. Przyznam się, że utwór ten słyszałam po raz pierwszy i wydał mi się niezwykle lekki, delikatny, spokojny, a nawet romantyczny w swym wyrazie. Kompozycja na baryton i orkiestrę do poezji chińskiej, ale wykonywana w niemieckim przekładzie, co może na początku trochę zastanawiało, powstała w 2017 roku. Symfonia skomponowana została na zamówienie Filharmonii w Dreźnie oraz Guangzhou Symphony Orchestra. Prapremiera miała miejsce w 2017 roku w Xianghai Concert Hall w Guangzhou, a rok później utwór po raz pierwszy zabrzmiał w Warszawie. Symfonia ma osiem części, których już tytuły zdradzają nastrój np. „Tajemniczy flet”, „W oddali”, „Na rzece” albo „Noc księżycowa”.
Koncert Filharmonii Krakowskiej poświęcony pamięci Krzysztofa Pendereckiego był także popisem chóru tej instytucji. Zabrzmiały dwa najbardziej znane utwory chóralne Pendereckiego: „Stabat Mater” z 1963 roku (aż trudno uwierzyć, że to niezwykle wstrząsające i przejmujące dzieło, wówczas 30-letni kompozytor pisał na plaży, w wakacje, w słońcu) i „Agnus Dei”, część „Polskiego Requiem”, które powstało w 1981 roku, złożone przez kompozytora w hołdzie prymasowi Wyszyńskiemu. (Poniżej wersja instrumentalna „Agnus Dei” w wykonaniu Sinfonietty Cracovia wraz z filmem im memoriam Krzysztof Penderecki).
Bardzo interesującym zabiegiem była prezentacja pomiędzy tymi utworami także chóralnego dzieła ale Henryka Mikołaja Góreckiego – „Totus Tuus” z 1987 roku, skomponowanego w pięknej pogodnej harmonii. Takie zestawienie pokazało, jak odmiennymi językami muzycznymi władali obydwaj twórcy. Choć należeli do jednego pokolenia, obaj wyszli z awangardy i obaj poszli w gruncie rzeczy w tę samą stronę – w stronę piękna, to jednak jak różnych środków muzycznych używali do przedstawienia tego piękna. I jak bardzo ich poczucie piękna było odmienne.
Bardzo dobry i ciekawy koncert. Warto było posłuchać.
