Radio Kraków
  • A
  • A
  • A
share

Z obowiązku, na rozkaz, pod wpływem strachu, pod groźbą kary ... wieś wobec Zagłady

Mimo upływu kilkudziesięciu lat od zakończenia II wojny światowej wciąż nieznana jest skala różnego rodzaju reakcji i działań Polaków wobec Zagłady. Dopiero niedawno podjęte zostały badania dotyczące reakcji polskiej wsi na Holokaust. Jednym ze źródeł wykorzystywanych do badań nad stosunkami polsko-żydowskimi na wsiach są akta powojennych procesów karnych wytoczonych na podstawie Dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 r. Kim byli oskarżeni, jaki obraz polskiej wsi wyłania się z tych dokumentów i jak Niemcy wciągali przeciętnego mieszkańca wsi w działania antyżydowskie o tym w programie RK i IPN „Posłuchaj historii” mówił dr Roman Gieroń, historyk z Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Krakowie. Program prowadziła Jolanta Dużyńska.

fot.AIPN

 

Mimo upływu kilkudziesięciu lat od zakończenia II wojny światowej wciąż nieznana jest skala różnego rodzaju reakcji i działań Polaków wobec Zagłady. Jednym ze źródeł wykorzystywanych do badań nad stosunkami polsko-żydowskimi w latach niemieckiej okupacji na obszarach wiejskich są akta powojennych procesów karnych wytoczonych na podstawie dekretu sierpniowego, czyli Dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego. W pierwszych latach po zakończeniu wojny tzw. „sierpniówka” posłużyła komunistom do uwierzytelniania i legitymizowania ich władzy w oczach opinii publicznej. Na podstawie dekretu sierpniowego skazywano zbrodniarzy wojennych i kolaborantów oraz polskich patriotów uznanych za wrogów reżimu. Jedną z grup skazanych byli również chłopi biorący udział w obławach lub wydający w ręce okupanta ukrywających się Żydów albo uczestników ruchu oporu. Procesy karne w sprawie przestępstw okupacyjnych popełnionych przez chłopów wobec Żydów w województwie krakowskim, wszczęte przed sądami szczególnymi i powszechnymi w latach 1945–1950 stały się tematem wydanej przez IPN w 2021 roku publikacji R.Gieronia pt „Półmrok”

Odpowiadając na pytanie, jaką wartość źródłową dla dzisiejszego badacza mają przeanalizowane dokumenty postępowań przygotowawczych i sądowych, należy skonstatować, że materiał ten nosi piętno czasów, w jakich powstał. Jednakże informacje uzyskane z przeanalizowanych źródeł mogą pomóc lepiej zrozumieć realia okupacyjne w badaniach dotyczących relacji polsko-żydowskich. Dokumentacja sądowa dostarcza nam informacji o czynach popełnionych przeciwko Żydom. Największą grupę przestępstw okupacyjnych stanowiły zachowania opisane w art. 1 pkt 2 dekretu z 31 sierpnia 1944 r. jako „wskazanie lub ujęcie” oraz art. 2: „działanie na szkodę”. Jednakże dokładnie czytając akta sądowe, poznajemy różnorodność działań chłopów i pozostałe okoliczności.

 

fot.AIPN

 

Z materiałów procesowych dowiadujemy się, kim byli oskarżeni w momencie popełnienia czynu. W większości byli to członkowie wart nocnych, zakładnicy, dziesiętnicy, sołtysi i podsołtysi, furmani, posłańcy, gońcy gormadzcy , a także gajowi oraz strażacy. W świetle zachowanych źródeł możemy zobaczyć że pełnienie określonej funkcji nakładało na konkretną osobę obowiązki wobec władz okupacyjnych i ich przedstawicieli. Materiały sądowe umożliwiają nam udzielenie odpowiedzi na pytanie dotyczące uświadomienia sobie przez oskarżonych popełnionych czynów. Z przedstawionych tłumaczeń pozwanych i linii obrony wyłaniał się obraz polskiej wsi opanowanej psychozą strachu wywołaną niemieckim terrorem. Niemcy stosowali sankcje za pomaganie Żydom oraz za niemeldowanie o ich kryjówkach.

 

Ogłoszenie o wysiedleniu Żydów z Bochni informujące Polaków o karze śmierci za pomoc okazywaną Żydom. Fot.domena publiczna

 

Zagrożenie niemieckimi represjami i strach miały charakter pierwszorzędny, jeśli chodzi o linie obrony przyjęte przez chłopów oskarżonych o „czyny zabronione przeciwko Żydom”. Wpływ na taki sposób bronienia się mógł mieć również fakt, że każda forma presji wywieranej na sprawcę mogła zostać uznana za okoliczność łagodzącą i wzięta pod uwagę przez sąd przy wymierzeniu wysokości sankcji karnej.

 Materiały z przeanalizowanych postępowań dobrze pokazują dylematy chłopów w czasie realizacji planu Zagłady oraz w jaki sposób Niemcy wciągali przeciętnego mieszkańca wsi w działania antyżydowskie. Przedstawiają przebieg wydarzeń oraz ich tło. Dane uzyskane z tych procesów są tym istotniejsze, że prowadzono je w stosunkowo niedługim czasie od dokonania zbrodni, kiedy żyło jeszcze wielu naocznych świadków wydarzeń. Jednakże mimo wnikliwej analizy dokumentów akta nie pozwalają ustalić skali zjawiska współudziału chłopów w działaniach antyżydowskich. Liczba przeprowadzonych procesów nie jest miarodajna. Ponadto przeprowadzone badania pokazały, że wiedza zawarta w dokumentacji sądowej nie daje pełnego obrazu stosunków polsko-żydowskich , bowiem jest spojrzeniem na sprawę z punktu widzenia zainteresowań organów ścigania, oskarżonych i sądu. Dokumenty te pokazuje jedynie wycinek okupacyjnej rzeczywistości, ale co ciekawe mogą być także pomocne w badaniach dotyczących pomocy niesionej Żydom przez wiejskie społeczności i niemieckich represji jakie za te pomoc spotykały poszczególne osoby czy nawet całe osady.

 

 

 

 

R.Gieroń (IPN)/jd 

Autor:
Jolanta Drużyńska

Wyślij opinię na temat artykułu

Najnowsze

  • 20:46

    Uwaga kierowcy - utrudnienia na obwodnicy Krakowa. Między węzłami Kraków Skawina a Kraków Południe w stronę Tarnowa… https://t.co/aWCDRAdztU

  • 18:19

    Kraków: prokuratura złożyła apelację od wyroku dla aktora Jerzego S. https://t.co/4IBqL4fLxF

  • 15:39

    #PomysłNaMajówkę w Bobowej. Choć Żydzi nie powrócili do miasteczka na stałe po II wojnie światowej, to jednak samo… https://t.co/KDQZOGN34I

  • 13:55

    RT @Kamil_Wszolek: Jak przygotować dziecko do życia w sieci? O tym porozmawiam dziś z Magdaleną Bigaj autorką książki "Wychowanie przy ekr…

  • 12:33

    W maju w Pobiedniku Wielkim startuje 60. Lot Południowo-Zachodniej Polski im. Franciszka Żwirki https://t.co/p8YpCu8qgJ

  • 11:03

    Utrudnienia na drodze wojewódzkiej 783. W Makowie w powiecie miechowskim doszło do zderzenia trzech samochodów: cię… https://t.co/vHPqQzgNvM

  • 10:11

    #RozmowaRadiaKraków @Lukasz_Kmita: Rozważam wydanie rozporządzenia ws. zakazu przebywania na terenach zagrożonych z… https://t.co/IK9DHSKekF

  • 09:44

    Pojawiło się nowe zapadlisko na os. Gaj w Trzebini https://t.co/S6agoI2Hw1

  • 09:21

    Utrudnienia na drodze wojewódzkiej 955. W Sułkowicach w powiecie myślenickim doszło do zderzenia dwóch samochodów o… https://t.co/2WKuvfJcrm

  • 08:54

    Piękna pogoda przyciągnęła w weekend turystów w Tatry. Ratownicy mieli ręce pełne roboty https://t.co/FkW6kCjZeH

  • 08:13

    RT @j_banka: Porannym gościem @RadioKrakow będzie dzisiaj małopolski wojewoda @Lukasz_Kmita @Malopolski_UW . Zapraszam o 8.16. https://t.co…

  • 07:56

    RT @BartMaziarz: Planowana przy @Grupa_Azoty spalarnia śmieci nie ma jeszcze decyzji środowiskowej, ale @GKadzielawski w rozmowie z @RadioK…

  • 07:27

    Synoptyk IMGW: początek tygodnia pochmurny i z deszczem https://t.co/txUCfQB0px

  • 18:05

    73 zakażenia koronawirusem; bez przypadków śmiertelnych osób z COVID-19 https://t.co/6G6r9bRt7B

  • 16:37

    Podhale: sezon pasterski uroczyście zainaugurowany; owce poświęcone https://t.co/blorc5sabb

  • 16:13

    RT @magdalenazbylu1: Zyngierki z Maruszyny i Mali Wiyrchowianie z Bukowiny Tatrzańskiej zgarniają pierwszą nagrodę na Festiwalu Złote Kierp…

  • 15:12

    Z kolei w miejscowości Kąclowa w woj. nowosądeckim na drodze wojewódzkiej 981 doszło do kolizji 3 aut. Tu na szcz… https://t.co/xyILn3RcVd

  • 15:11

    Uwaga na drogach. W miejscowości Grodzisko w gminie Skała doszło doz zderzenia motocykla i samochodu osobowego. Jed… https://t.co/p0hXuo1BNl

  • 13:13

    Nowy Sącz: trwa akcja Pola Nadziei [ZDJĘCIA] https://t.co/mSxvmJM8Su

  • 11:43

    Cracovia Maraton wystartował po raz dwudziesty https://t.co/RRWB0mnjbz

Kontakt

Sekretariat Zarządu

12 630 61 01

Wyślij wiadomość

Dodaj pliki

Wyślij opinię